In het AD van 15 februari 2024 stond een paginagroot artikel over een maquette van een plantage in Suriname, Plantage Kerkshoven genaamd. In dat artikel is beschreven hoe een verzoek uit Suriname leidde tot de 'ontdekking' van een oude, helemaal verstofte en versleten maquette in het depot van het Valkhof Museum in Nijmegen.

Marsha Mormon, een nazaat van een van de tot slaaf gemaakten die indertijd op die plantage werkten, beheert met haar partner Bas Spek een museum ('Museum Bakkie') aan de Warappakreek in Suriname. Haar betovergrootvader heeft de grond waarop dat museum staat, bij de afschaffing van de slavernij in huur gekregen. Tijdens onderzoek naar het slavernij- en plantageverleden ontdekten ze dat de Surinaamse kunstenaar Gerrit Schouten in 1823 een diorama van de oude Plantage Kerkshoven had gemaakt in opdracht van Gerard de Putter, de toenmalige eigenaar die in Nederland woonde. Dat diorama zou in Nijmegen te vinden zijn. Dat klopte: een nazaat van de opdrachtgever verhuisde aan het begin van de 20e eeuw naar Nijmegen en schonk het diorama aan de gemeente. Na een tijdlang geëxposeerd te zijn geweest in het Volkenkundig Museum van de Radboud Universiteit, belandde het in het depot van het Valkhof Museum.

De beheerders van Museum Bakkie vroegen in 2017 of ze het diorama in bruikleen konden krijgen. Dat verzoek leidde onder andere tot een hoognodige restauratie (foto Bart Beelen, rechtsboven) én tot de opdracht om een replica van het diorama te maken. Die replica was bestemd Museum Bakkie – en de opdracht kwam bij ons model-bouwatelier terecht.

Op basis van honderden foto's en documentatie van het diorama in Nijmegen gingen onze modelbouwers aan de slag. Ze stuitten daarbij al direct op een factor die de zaak nogal complex maakte: alle gebouwen en andere objecten zijn 'scheef'. Het geheel is alleen in het juiste perspectief te zien als je op één plek voor het diorama staat. Als je als modelbouwer gewend bent om alles 'netjes' met rechte hoeken te bouwen, heb je er opeens een aardige uitdaging bij!

Ook hadden we rekening te houden met de Surinaamse weersomstandigheden: de te bouwen maquette moest bestand zijn tegen hoge temperaturen en luchtvochtigheid, en dus moesten we onderzoeken welke materialen en bouw- en lijmtechnieken we het beste konden gebruiken. Met een combinatie van moderne lasertechniek en ouderwets handwerk lukte het om alles in Gerrit Schoutens authentieke stijl te kopiëren.

We hebben diverse proefopstellingen gemaakt bij onze zoektocht naar de juiste verhoudingen, opdat we het origineel zo goed mogelijk zouden benaderen.

Niet alleen de gebouwen, ook de vele figuurtjes die het originele diorama bevolkten moesten we minutieus namaken. Het contrast tussen enerzijds de kleurrijk en wel-doorvoed vormgegeven plantage-eigenaar en zijn familieleden en anderzijds de vele tot slaaf gemaakten loopt in het oog. In 1823 dacht men beslist heel anders over dit soort zaken dan we tegenwoordig doen…

We hebben de figuurtjes gemaakt van polyurethaan, een heel sterke en eenvoudig te modelleren kunststof waarvoor het Surinaamse klimaat geen bedreiging vormt. Alle figuurtjes zijn stuk voor stuk met de hand uitgesneden en ook de schepen zijn hand-werk. Voor die laatste hebben we op sommige plekken onderdelen gemaakt met onze lasersnijmachine, waarmee we een hoge mate van detaillering kunnen bereiken. Ook de palmboombladeren zijn een product van onze lasersnijmachine; de blaadjes van de kleinere boompjes hebben we gemaakt van snippers papier-maché, net als bij het origineel het geval is.

Een bijzonder gebouw – hoewel, dat zijn ze eigenlijk allemaal… – is de koffieloods op de foto rechts. Die meet in het echt 30 bij 13 meter en heeft een begane grond en twee verdiepingen, waarvan de bovenste het 'puntdak' draagt. Ervoor liggen hopen koffie-bonen op de droogvloer; de tot slaaf gemaakten zijn continu bezig deze hopen te keren om het droogproces te bevorderen. Op de zolder van het gebouw ging het droogproces verder. Daarom staan de blauwgeverfde luiken open.

Leuk weetje: de originele koffieloods bestaat nog steeds. Hij is helemaal gerestaureerd en staat nu op de Plantage Peperpot in Suriname.

In het water van de kreek ligt een tentboot (eerste grote foto hieronder), zij het dat de 'tent' (een stoffen afdakje) ontbreekt. Op de achtersteven prijkt een medaillon met de letters PKH, een afkorting van Plantage Kerkshoven. Net als de gebouwen is ook deze boot vreemd scheef, bij nadere beschouwing.

De door ons gebouwde maquette werd vanaf half maart geëxposeerd in het Nationaal Archief Suriname in Paramaribo, als een van de topstukken van de tentoonstelling 'Uit de schaduw van het diorama: Plantage Kerkshoven'. Na afloop van die expositie verhuisde de maquette naar Museum Bakkie, waar hij een vaste plek heeft gekregen.

Een geweldige opdracht met tal van uitdagingen, maar met een resultaat waarop ons modelbouwatelier zeer terecht trots is!

Een kleine aanvulling op het Bouwverslag van maart. In het item over de BP-maquettes staan er naast een stel foto's van de bouw ook een paar afbeeldingen die weergeven hoe de trainingsruimte er nu uitziet, met alle drie de maquettes op hun plaats en voorzien van de bijbehorende scenery.

Dat laatste klopte niet helemaal bij de maquette van de 'Bundels': de foto toont weliswaar de warmtewisselaar-installatie, maar niet de gebouwen die daar ook bij horen. Omdat het niet heel duidelijk te zien is, hierboven een foto van het zogenoemde 'fornuis'. Het staat op de foto rechts ongeveer ter hoogte van de hijskraan.

Hieronder nog een foto van drie van de vier mini-diorama's die ook onderdeel waren van de opdracht aan ons modelbouwatelier.